قسمت ششم: صلح حدیبیه؛ زمانۀ پیروزی

31.     حجة الوداع و تعیین جانشین

1)    این حج بدان جهت که رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در آن با مسلمانان خداحافظی کرد و به نزدیک بودن وفات خود اشاره نمود، حجة الوداع و بدین سبب که فرمان الهی را در زمینة جانشینی پس از خود به مردم ابلاغ کرد،‌حجة البلاغ نامیده شد و برخی بدان جهت که نخستین حج پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تلقی می شد و حضرت در آن به بیان احکام ثابت اسلام در خصوص مناسک حج پرداخته بود، حجة الاسلام نامیدند.[1]

2)    جاودانه سازی: جاودانه سازی تمدّن توحیدی با طرح مسئلة امامت توسط شخص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و به اذن الهی صورت گرفت.[2]

3)    رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) امام علی (علیه السلام) را به‌عنوان جانشین بعد از خود و به دستور خدا، ابتدا در یوم الإنذار در دعوت خویشان و اقوام معرفی کرد.[3]

4)    اوج معرفی امام‌علی (علیه‌السلام) به‌عنوان جانشین خود، در ایام حجةالوداع (غدیر خم) و با مطرح کردن وصایت امام‌علی (علیه السلام) تا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) انجام گرفت.[4] [5]

•    درکلام رهبری:‌ حادثه غدیر خم یک حادثه بسیار مهم و تعیین کنندة تاریخ اسلام است، به این حادثه از دو بُعد می‌شود نگاه کرد:‏ اول: بعد مخصوص شیعه: علی (علیه‌السلام) به وسیلة پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به خلافت منصوب شد. دوم: بعد متعلّق به همه فِرَق اسلامی: بعد ایجاد پیوند میان امام‌علی (علیه‌السلام) و عترت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با آحاد مسلمین:‏ اگر فرض کنیم نمی‌خواست رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حکومت بلافصل امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را بیان کند، حداقل این بود که می‌خواست ‏موالات و پیوند و رابطة عمیق مسلمین با علی (علیه السلام) و با عترت خود را در این بیان استقرار ببخشد و تثبیت کند؛ و علّت اینکه ‏این رابطه را برقرار می‌کند، ازجمله این است به مردم و به همه نسل‌های آینده‌ی بشر اولاً یک نمونه‌های کامل از انسان طراز اسلام از انسان ‏مقبول و موردپذیرش اسلام را ارائه بدهد و نیز بگوید تربیت اسلامی‌ باید به این سمت ‏حرکت کند و شخصیت انسان مسلمان آن شخصیتی است که غایت و نمونة کاملش این‌هایند و علی (علیه السلام)  را به‌عنوان یک ‏نمونه معرفی کند و نیز پیوند میان او و میان مسلمان‌ها باید تا ابد به‌عنوان یک رابطة فکری، رابطة اعتقادی، رابطه‌ی ‏عاطفی و رابطة عملی باقی بماند.‏ و ثانیاً با تعیین عترت در کنار قرآن و با اعلام لزوم پیوند میان مسلمین و میان عترت، در حقیقت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تکلیف ‏تحریف‌ها در قرآن و انحراف از مفاهیم اصلی قرآن را هم روشن کرده است یعنی مردم در قبال تحریف‌ها به علی (علیه السلام)  مراجعه ‏کنند...‏ و نیز اگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای بعدازاین ده سال فکری نکرده بود و نقشه‌ای در اختیار امّت نگذاشته بود، این کار ناتمام بود. ‏دین آن‌وقتی تمام و کمال می‌یابد که نقشة راه، برای بعد از پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هم معیّن باشد که این کار را پیغمبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در ‏غدیر خم انجام دادند؛ که این هم دستور الهی بود، نصب الهی بود.) (

•    (درکلام رهبری: دو سخنرانی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سفر حج سال دهم هجرت در منی: که حول موارد زیر مطرح شد: مسائل سیاسی، جهاد، وحدت اسلامی، رد ارزش‌های جاهلیت، اختلافات مالی که بین مسلمان‌‌ها از دوران جاهلیت باقی‌مانده بود را نسخ کردند، بیان ارزش تقوا و اینکه ملاک تقوا است، احادیث ثقلین)[6]

5)    با این اقدامات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، پیش برد اسلام ناب تحت رهبری اهل‌بیت علیهم‌السلام تضمین گردید.

6)      ندای دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به بسیاری از نقاط جهان گسترش یافت.[7]

7)      بشارت الهی در پاسخ به زحمات فراوان پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درآیات: [8]

8)    بشارتی از جانب خداوند متعال برای زحمات پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باز شدن پنجره امامت بود.

9)      به اذن الهی، نبوّت به امامت انتقال یافت. [9]

10)    و در نهایت تبیین دین توسط ائمه‌اطهار علیهم‌السلام باید ادامه پیدا می‌کرد.[10]

•    (در حکایت: از حج آخر برمی‌گشتند. حجة الوداع محمد جایی ایستاد. گفت آن‌ها که جلو رفته‌اند، برگردند. آن‌ها که عقب‌مانده‌اند برسند. بعد زین شتر‌ها را روی‌هم انداختند تا تلّی از زین درست شد. وقتی همه آمدند، بالا رفت و گفت: مرا در رسالتم چه طور دیدید؟ همه تصدیق کردند. بعد دست علی را گرفت و گفت: هر کس من مولای او هستم، بعد از من _این_ علی مولای اوست. نام آنجایی که ایستاده بودند غدیر خم بود. این روز شد عید غدیر خم)[11]

---

[1] پیشوایان هدایت ص 199

[2] تدبر در سیرة تمدن ساز اهل بیت (علیهم السلام) ص75

[3] شعراء آیه 214:

وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ

و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن!

[4] تدبر در سیرة تمدن ساز اهل بیت (علیهم السلام) صص66 و 67

[5] مائده آیه 3:

‏حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ (3)

برای شما مؤمنان گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک، و حیواناتى که به غیر نام خدا ذبح شوند، و حیوانات خفه‌شده، و به زجر کشته‌شده، و آن‌ها که براثر پرت‏شدن از بلندى بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ حیوان دیگرى مرده باشند، و باقیمانده صید حیوان درنده -مگر آنکه (به‌موقع به آن حیوان برسید، و) آن را سر ببرید- و حیواناتى که روى بت‌ها (یا در برابر آن‌ها) ذبح مى‏شوند، (همه) بر شما حرام شده است؛ و (همچنین) قسمت کردن گوشت حیوان به‌وسیله چوبه‏هاى تیر مخصوص بخت‌آزمایی؛ تمام این اعمال، فسق و گناه است -امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند؛ بنابراین، از آن‌ها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شمارا کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به‌عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم- اما آن‌ها که در حال گرسنگى، دستشان به غذاى دیگرى نرسد، و متمایل به گناه نباشند، (مانعى ندارد که از گوشتهاى ممنوع بخورند؛) خداوند، آمرزنده و مهربان است.

[6] انسان 250ساله صص50-55

[7] تدبر در سیرة تمدن ساز اهل بیت (علیهم السلام) صص66-69

[8] صف 9:

هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ

او کسى است که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!

 قصص 5:

وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ

ما مى‏خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روى زمین قرار دهیم!

 نور 55:

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند وعده مى‏دهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد، همان‌گونه که به پیشینیان آن‌ها خلافت روى زمین را بخشید؛ و دین و آیینى را که براى آنان پسندیده، پابرجا و ریشه‏دار خواهد ساخت؛ و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل مى‏کند، آن‌چنان‌که تنها مرا می‌پرستند و چیزى را شریک من نخواهند ساخت. و کسانى که پس‌ازآن کافر شوند، آن‌ها فاسق‌اند.

[9] 23 شوری:

‏ ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ

این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏اند به آن نوید مى‏دهد! بگو: «من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‏کنم جز دوست‏داشتن نزدیکانم ( اهل‌بیتم)؛ و هر کس کار نیکى انجام دهد ، بر نیکى‏اش مى‏افزاییم؛ چراکه خداوند آمرزنده و سپاسگزار است.

[10] تدبر در سیرة تمدن ساز اهل بیت (علیهم السلام) صص74-76

[11] آفتاب آخرین حکایت 96